مراحل دلبستگی در کودکان

دلبستگی به مفهوم تعامل والد و کودک اشاره می کند که باعث به وجود آمدن حس امنیت ، اعتماد ، دلبستگی عاطفی بین مادر و نوزاد می شود . زمانی که کودک به مراقب اطمینان داشته باشد به جستجو در محیط می پردازد ، از عزت نفس بالایی برخوردار می شود و سازگاری عاطفی و اجتماعی بیشتری خواهد داشت . فرآیند شکل گیری دلبستگی از شش ماهگی نوزاد شروع می شود ، تا دو سالگی ادامه می یابد و چهار مرحله دارد . با این حال فرایند دلبستگی صرفاً به این چند مرحله محدود نمی‌شود و تاثیراتش را در مراحل بعدی زندگی خود و در بسیاری از ابعاد زندگی وی خواهد گذاشت . بنابراین دلبستگی در کودکان از موارد مهمی است که هر پدر و مادری باید به آن توجه داشته باشند . در این مقاله به فرآیند و مراحل شکل گیری دلبستگی در کودکان می پردازیم . 

مرحله اول : پیش دلبستگی در نوزادان

رابطه کودک با والد از علایم فطری آغاز می شود و کم کم به سمت رابطه عاطفی پیش می رود . به طور کلی یک کودک از تولد تا دو سالگی چهار مرحله را در رشد سبک دلبستگی پشت سر خواهد گذاشت :
مرحله پیش دلبستگی سن تولد تا 3 ماهگی نوزادان را در بر می گیرد . نوزادان از بازتاب های فطری مثل چنگ زدن ، لبخند زدن و گریه گردن برای ارتباط با انسان های دیگر استفاده می کنند . نوزادان بو و صدای مادر خود را تشخیص می دهند ولی دلبسته نیستند و اهمیتی نمی دهند که به بزرگسال دیگری سپرده شوند .

مرحله دوم : دلبستگی در حال شکل گیری در کودکان

مرحله دوم سن 3 تا 6 ماهگی کودکان را در بر می گیرد . نوزادان در این مرحله به مراقبت کننده آشنا به صورت متفاوت با یک غریبه پاسخ می دهند . وقتی یاد می گیرند که کارهایی که میکنند بر رفتار مراقبت کننده تاثیر دارد احساس اعتماد در آنها شکل می گیرد ولی هنوز وقتی از مراقبت کننده جدا می شوند اعتراض نمی کنند .

مرحله سوم : دلبستگی واضح کودکان

مرحله دلبستگی واضح از سن 6 تا 8 ماهگی شروع شده و تا 18 ماهگی تا دو سالگی ادامه می یابد . اکنون دلبستگی به مراقبت کننده مشهود است و غیبت وی او را آزار می دهد . کودک همواره مادر را زیر نظر دارد و اگر مادر از او جدا شود و یا از او فاصله بگیرد بلافاصله به تعقیب او می پردازد . در این مرحله هدف کودک حفظ نزدیکی با مادر است . جدایی از مادر رفتار دلبستگی را فعال می سازد و رسیدن به مادر این رفتار را از بین می برد ، حتی نحوه گریه کردن کودک نیز یک پاسخ به رفتار مراقب است ، زیرا میزان فاصله مراقب از کودک است که شدت گریه را مشخص می سازد .

بعد از 12 ماهگی و حتی پیش از آن ، کودکان وقتی از مادر جدا می شوند با گریه و داد و فریاد شدید نسبت به این جدایی اعتراض کرده و تلاش می کنند مادر را تعقیب کنند . آنها با دیدن افراد نا آشنا و غریبه مضطرب و ناراحت شده و خود را به والدین می چسبانند .  این واکنش ها را " اضطراب جدایی " نامیده اند . اضطراب جدایی همیشه اتفاق نمی افتد و به خلق و خوی کودک و موقعیت جاری او بستگی دارد و در بعضی کودکان در سن 6 تا 15 ماهگی بیشتر دیده می شود .

 مرحله چهارم : تشکیل رابطه متقابل

 مرحله آخر تشکیل رابطه متقابل بین والد و کودک است که از 18ماهگی تا دو سالگی و بعد از آن را شامل می شود . در این سن رشد ذهنی به کودکان اجازه می دهد عوامل موثر بر رفت و آمد والدین را پیش بینی کنند و در نتیجه اعتراض به جدایی کم می شود .

کودک می تواند به برخی از هدف ها و برنامه های مادر پی ببرد و در نتیجه رفتارش منعطف تر می گردد و در واقع کودک شروع به درک احساسات و هیجان های مادر می کند ، بدین ترتیب زمینه برای یک ارتباط پیچیده تر با او فراهم می شود.

 با اینکه آغاز دلبستگی و شكل‌گیری آن چهار مرحله دارد ، ولی دلبستگی فقط به این چند مرحله محدود نمی‌شود و تاثیراتش را در مراحل بعدی زندگی خود و در بسیاری از ابعاد زندگی وی خواهد گذاشت ، برای مثال درست است كه نوجوانان سلطه والدین را از بین می برند ؛ اما دلبستگی های دیگری را جانشین می کنند . افراد میانسال فکر می کنند كه مستقل هستند ؛ اما در زمان‌های بحرانی به دنبال عزیزان و نزدیکانشنان می گردند . بسیاری از موارد دیگر مثل هیجان‌ها ، شخصیت ، رویارویی با استرس و فشارهای زندگی ، اضطراب و روابط اجتماعی ، زناشویی و مهارت‌های زندگی نیز متاثر از سبك‌های دلبستگی هستند .  برای مطالعه مقالات بیشتر در مورد دلبستگی در کودکان در کانال تلگرام روان شناسی کودک و نوجوان عضو شوید . 

منابع :

- روانشناسی رشد ؛ لورا برگ

- بررسی نقش دلبستگی دوران کودکی ، دلبستگی به خدا و سبک های اسنادی بر اضطراب اجتماعی دانشجویان شهر بیرجند ؛ سمیه خراشادیزاده ، رضا دستجردی زاده