شکل گیری هویت نوجوان

نوجوانی با این پرسش اساسی همراه است که نوجوان از خود می پرسد : " من کیستم " . این سوال خود به خود و یک باره در فرد به وجود نمی آید بلکه از کودکی در فرد وجود داشته است و  پاسخ این پرسش اساسی که چند سال ادامه خواهد یافت منجر به آگاهی و شناختی حیاتی می شود ، هم چنین باعث می شود فرد بین خود و دیگران تمایز قائل شود . فرد در نوجوانی با سوال " من کیستم " رو به رو می شود ولی پاسخی که به این سوال می دهد به نحوه طی شدن مراحل قبلی زندگی بستگی دارد. طبق تحقیقات پاسخ دختران به این سوال بیشتر مربوط به مراقبت ، همکاری و صمیمیت است و پاسخ پسران بیشتر در جهت استقلال و خودمختاری است ؛ با پیدایش این جهت گیری ها به تدریج نوجوان مرز شخصیت و هویت خودش را از مرز شخصیت خانواده جدا می کند . پاسخ دادن به این سوال نیازمند آن است که نوجوان جنبه های جسمانی ، اجتماعی و حرکتی خودش را کشف کند و بتواند خودش را از دیدگاه دیگران ببیند ؛ به همین دلیل پاسخ به این سوال باعث می شود نوجوان معیار روشنی برای انتخای مسیر تحصیلی ، شغلی ، رفتار فردی و جنسی در آینده داشته باشد . 
 رشد در دوره نوجوانی حاصل تعامل عوامل زیستی ، اجتماعی ، فرهنگی ، تاریخی و روانشناختی است و افراد در این مرحله سنی در معرض خطرات بسیاری قرار دارند . تغیرات دوره نوجوانی و مشکلات مربوط به آن به هویت یابی ارتباط دارد . هویت یابی مسیر پر پیچ و خمی است که در آن نوجوان به سمت تشکیل شخصیت آینده خود و هم چنین به سمت ارزش های جامعه و والدینش پیش می رود . در ادامه این مقاله هویت را تعریف کرده و مراحل شکل گیری هویت را بیان می کنیم .

تعریف هویت

1. هویت یک پاسخ آشکار به این پرسش است که  " من که هستم " .
2. هویت تلفیقی از گذشته و آینده برای یکپارچه شدن شخصیت است .
3. پاسخ به سؤال هویت با ارزیابی از خود داده می شود که این ارزیابی با ملاحظه ی فرهنگ به ویژه عقاید و انتظاراتی که جامعه از فرد دارد صورت می گیرد.
4. هویت فرایند یکپارچه سازی و مورد پرسش قرار دادن حوز ه های اساسی به خصوص شغل آینده ، جنسیت ، عقاید سیاسی و مذهبی است که درنتیجه ی آن ، تعهدی قابل انعطاف اما دیرپا در حوز ه های ذکر شده به وجود می آید . این تعهد از جنبه عینی ، تعامل مؤثر فرد با جامعه و از جنبه ذهنی ، حس اساسی وظیفه شناسی و وفاداری را تضمین  می کند .

مراحل شکل گیری هویت

اریکسون و مارسیا از نظریه پردازانی هستند که مطالعات بسیار زیادی در حوزه نوجوانی و هویت یابی داشته اند و به دلیل اهمیت این مسئله نظریات هر دو دانشمند را در مورد مراحل تشکیل هویت بیان می کنیم :

از دیدگاه اریکسون نوجوان برای ساختن هویت خود ، در یک زمان با دو گروه از امور درگیر است ؛ از یک طرف باید با تغییرات فیزیولوژیکی و شناختی خود سازگار شود و از طرف دیگر باید با نظام های بیرونی سازگار شود . 

به طور کلی تشکیل هویت در نوجوان شامل سه امر اساسی است:

1. نوجوان احساس ثبات و تداوم کند ؛ یعنی درک کند که در طول زمان همان شخصی است که قبلاً بوده است .

2. افراد جامعه و دیگران او را شخصی با ثبات بشناسند ؛ یعنی نوجوان باید بتواند تصویر با ثباتی از خود به محیط ارائه دهد.

3. اطمینان به ثبات شخصیت ؛ او باید براساس شواهد عینی و اطلاعاتی که از محیط دریافت می کند به ثبات شخصیت خود اطمینان پیدا کند.

مارسیا چهار دوره را برای تشکیل هویت بیان می کند :

1. هویت نامتمایز : وضعیتی بدون بحران هویت و بدون تعهد است . دوره ای است که در آن نوجوان نه تصمیم می گیرد نه سازش می کند و نه توجهی به اختیارات خود دارد .

2. تفویض اختیار : هویتی با اختیار بدون بحران پیشین هویت . دوره ای است که در آن نوجوان بدون تفکر با هنجارها و معیارهای پدر و مادر خود سازگار می شود . 

3. مهلت مجاز : وضعیتی با بحران فعلی هویت و بدون تعهد ، نوجوان هر تصمیم یا سازشی را به تعویق می اندازد ولی به دیدگاه ها و مسائل اطراف خود توجه کامل دارد .

4. اکتساب هویت : وضعیتی با تعهد و بدون بحران هویت . در این مرحله نوجوان می تواند سازشی بین نیازهای درونی خود و خواست های اجتماعی برقرار کند . در این دوران نوجوان به تصمیم گیری در حوزه های شغلی ، مذهبی، سیاسی و جنسی می پردازد .

نوجوانی دوره حساسی است که هویت آینده فرد و پایه ی شخصیت و زندگی آینده فرد در این دوره شکل می گیرد بنابراین والدین باید به نوجوان آگاهی بدهند ، از او حمایت کنند و در مورد نقش عوامل موثر بر شکل گیری هویت آگاهی داشته باشند . 

منابع :

- شکل گیری هویت؛ دکتر احمد برجعلی
- وضعیت هویتی نوجوانان تهرانی؛ دکتر بنفشه غرایی ، دکتر محمدکاظم عاطف وحید ، دکتر محمود دژکام ، دکتر مهرداد محمدیان 
- نوجوانی و هویت یابی ؛ اقدس سادات رضوی